فهرست مطالب:
1. مقدمه
2. تغییرات در بخش مطالعات شناسایی ژئوتکنیک (فصل دوم مبحث هفتم)
3. تغییرات در سایر فصول
4. مراجع
1. مقدمه
مبحث هفتم مقررات ملی ساختمان برای اولین بار در مرداد ماه 1369 منتشر شد. متن اولیه این مبحث مختصر و در حد بیان تعاریف کلی عنوان شده بود. در ویرایش بعدی در سال 1388، علیرغم گسترش قابل توجه مطالب نسبت به ویرایش قبلی، اما اعداد و ارقام محدوده های طراحی مانند ضرایب اطمینان و حدود مجاز بهره برداری ارائه نگردید. ویرایش سوم مبحث 7 مقررات ملی ساختمان با تغییرات عمده در سال 1392 منتشر شد. با توجه به تغییر روند طراحی از روش تنش مجاز به روش حالت حدی، در ویرایش 1392 با تغییراتی در این زمینه برخورد کردیم. تغییرات در ویرایش 1392 مبحث 7 به اندازه ای زیاد بود که گویی آیین نامه جدیدا نگارش شد. آیین نامه 131 صفحه ای در ویرایش 1388 در ویرایش 1392 به 67 صفحه تقلیل پیدا کرد. بسیاری از مباحث و بندهای موجود در ویرایش 1388 حذف و با مباحثی جدید در ویرایش 1392 پوشش داده شد. در ویرایش 1392 سعی شد به منظور طراحی به روش حالت حدی ضرایب کاهش مقاومت مصالح عرضه شود. در ویرایش 1392 جداول متعددی از ضرایب اطمینان ارائه گردید و از طرف دیگر برای اولین بار سطح خطر گودبرداری و مسئولیت ها مربوطه تعریف شد.
با توجه به تغییرات چشمگیر در ویرایش 1392 نسبت به ویرایش 1388، انتظار می رفت که پس از 8 سال در ویرایش 1400 مبحث هفتم مقررات ملی ساختمان، تغییرات بیشتری مشاهده گردد. با این وجود پس از انتشار ویرایش 1400، مشاهده شد که ساختار و الگوی فصول عمدتاً رعایت شده است و یک فصل تحت عنوان "ژئوتکنیک لرزه ای" (که بیشتر برگرفته از آیین نامه 2800 می باشد) به مجموع فصول مبحث هفتم مقررات ملی ساختمان اضافه شده است.
2. تغییرات در بخش مطالعات شناسایی ژئوتکنیک (فصل دوم مبحث هفتم)
عمده تغییرات اعمال شده در مبحث هفتم مقررات ملی ساختمان ویرایش 1400 در فصل دوم این مبحث با عنوان "ملاحظات طراحی و شناسایی ژئوتکنیکی زمین" متمرکز شده است. با توجه به اهمیت این فصل در تنظیم شرح خدمات آزمایشگاه های خاک و بتن در کرج، در ادامه بصورت دقیق تر به بررسی این تغییرات پرداخته می شود. در آینده در بخش مقالات آزمایشگاه خاک و بتن کاوش مهار البرز، به بررسی دقیقتر سایر فصول نیز پرداخته خواهد شد.
1-2. در مبحث هفتم مقررات ملی ساختمان ویرایش 1400، مطالعات ژئوتکنیکی در سه مرحله "بررسی های مقدماتی"، "بررسی های طراحی" و "بررسی های کنترلی" تعریف شده است و در هر مرحله به تفصیل در خصوص "اهداف"، "الزامات" و "موارد مورد نیاز در گزارش" مطالبی بیان می شود. این موارد در ویرایش 1392 با تفکیک و جزئیات کمتری عنوان شده است.
2-2. در ویرایش 1392، وسعت شناسایی زمین از قبیل تعداد و نوع حفاری، تجهیزات مورد استفاده برای حفاری و نمونه برداری، تجهیزات آزمایشات برجا و برنامه آزمایش های آزمایشگاهی را بر عهده "طراح صاحب صلاحیت" دانسته است. مبحث هفتم مقررات ملی ساختمان ویرایش 1400، از عنوان "متخصص ژئوتکنیک" بجای "طراح صاحب صلاحیت" استفاده می نماید.
3-2. در بخش 7-2-2 از ویرایش 1392، شرایط نیاز به انجام عملیات ژئوتکنیک عنوان شده است. بر طبق این بخش، برای تعدادی از ساختمان ها با مساحت کمتر از 300 مترمربع و با داشتن حداکثر 4 طبقه می توان از انجام عملیات گمانه زنی صرف نظر کرد و برای شناسایی ژئوتکنیک به جمع آوری اطلاعات و بازدید محلی اکتفا نمود. به عبارت دیگر تعدادی از ساختمان ها طبق این بند از انجام عملیات گمانه زنی معاف می شدند. این موضوع و استثنا در مبحث هفتم مقررات ملی ساختمان ویرایش 1400 عنوان نشده است. به عبارت دیگر با توجه به دامنه کاربرد این مبحث (بخش 7-1-2) می توان نتیجه گرفت که انجام مطالعات ژئوتکنیک در کلیه ساختمان ها و سازه های موضوع مقررات ملی ساختمان الزامی است.
4-2. در ویرایش 1392، تعداد گمانه اضافی در صورت گودبرداری در قالب جدول 7-2-2 ارائه شده است. در نسخه منتشر شده از مبحث هفتم مقررات ملی ساختمان ویرایش 1400، جدول تعداد گمانه های اضافه ارائه نشده است؛ که احتمالاً بواسطه خطای ویراستار از مبحث حذف شده است.
5-2. به منظور مقایسه بهتر تغییرات لحاظ شده در مبحث هفتم مقررات ملی ساختمان ویرایش 1400 در بخش تعداد گمانه ها جدول زیر تنظیم شده است:
|
مساحت
|
اهمیت ساختمان
|
شرایط زیرسطحی
|
تعداد گمانه
ویرایش 1392
|
تعداد گمانه
ویرایش 1400
|
|
یک ساختمان منفرد با سطح اشغال کمتر از 300 متر مربع
|
خیلی زیاد و زیاد
|
لایه بندی ساده و زمین مناسب
|
2
|
3
|
|
لایه بندی پیچیده یا زمین نامناسب
|
3
|
گمانه اضافه*
|
|
متوسط
|
لایه بندی ساده و زمین مناسب
|
1
|
2
|
|
لایه بندی پیچیده یا زمین نامناسب
|
2
|
گمانه اضافه*
|
|
کم
|
زمین مناسب یا نامناسب
|
1
|
1
|
|
یک ساختمان منفرد با سطح اشغال 300 الی 1000 متر مربع
|
خیلی زیاد و زیاد
|
لایه بندی ساده و زمین مناسب
|
3
|
4
|
|
لایه بندی پیچیده یا زمین نامناسب
|
5
|
گمانه اضافه*
|
|
متوسط
|
لایه بندی ساده و زمین مناسب
|
2
|
3
|
|
لایه بندی پیچیده یا زمین نامناسب
|
3
|
گمانه اضافه*
|
|
کم
|
زمین مناسب
|
1
|
2
|
|
زمین نامناسب
|
2
|
گمانه اضافه*
|
|
تعداد گمانه اضافه به ازای سطح اشغال بیش از 1000 مترمربع
|
-
|
-
|
1 گمانه به ازای هر 1000 متر مربع
|
2 گمانه به ازای هر 1000 متر مربع
|
* چنانچه نتایج حاصل از این گمانه ها (با فرض لایه بندی ساده و زمین مناسب) عدم یکنواختی در زمین را نشان دهد یا لایه بندی پیچیده باشد، بنابر تشخیص متخصص ژئوتکنیک گمانه های بیشتر به تعداد گمانه های "حالت لایه بندی ساده و زمین مناسب" اضافه می شود.
6-2. در خصوص فاصله گمانه ها، تغییرات ارائه شده در جدول زیر در مبحث هفتم مقررات ملی ساختمان ویرایش 1400 مشاهده می شود. در ویرایش 1400، "تعداد طبقات" ملاکی برای ارزیابی فاصله گمانه ها در ساختمان سازی گسترده در نظر گرفته شده است.
|
|
ویرایش 1392
|
ویرایش 1400
|
|
فاصله گمانه ها (متر)
|
فاصله گمانه ها (متر)
|
|
گمانه زنی جهت ساخت یک ساختمان منفرد
|
15- 60
|
15- 35
|
|
|
ویرایش 1392
|
ویرایش 1400
|
|
تعداد طبقه
|
فاصله گمانه ها (متر)
|
تعداد طبقه
|
فاصله گمانه ها (متر)
|
|
گمانه زنی جهت شناسایی یک زمین به منظور ساختمان سازی گسترده
|
-
|
50-200
لایه بندی یکنواخت
|
کمتر از 5
|
50-100
لایه بندی یکنواخت
|
|
-
|
حداکثر 30
لایه بندی پیچیده
|
حداکثر 30
لایه بندی پیچیده
|
|
-
|
بین 5 و 12
|
30- 60
|
|
-
|
بیش از 12
|
مشابه ساختمان منفرد
|
|
امکان افزایش فاصله گمانه حداکثر تا دو برابر برای دو ردیف بالا در صورت داشتن اطلاعات از ساختگاه های مجاور و یا سازند های زمین شناسی مشابه
|
-
|
|
-
|
حضور یک متخصص ژئوتکنیک در فعالیت های ساختمان سازی گسترده الزامی می باشد.
|
7-2. در تعیین عمق گمانه ها، مبحث هفتم مقررات ملی ساختمان ویرایش 1400 و ویرایش 1392 تفاوت چشمگیری با یکدیگر ندارند. در ویرایش 1392، دو معیار نشست و ظرفیت باربری جهت تعیین عمق گمانه ها ارائه شده است. در مبحث هفتم مقررات ملی ساختمان ویرایش 1400 تفکیک بر اساس دو معیار فوق انجام نگرفته است. با این وجود روابط تعیین عمق گمانه مشابه با (و با ادبیات ساده تر) روابط ارائه شده در ویرایش 1392 می باشد.
8-2. در هر دو ویرایش مبحث هفتم مقررات ملی ساختمان، حفر یک چاهک دستی جهت مشاهده بافت خاک الزامی می باشد. با این وجود در ویرایش 1392، اگر عمق چاهک دستی کافی باشد می تواند جایگزین حفر یک گمانه شود؛ ولی در مبحث هفتم مقررات ملی ساختمان ویرایش 1400، چاهک دستی علاوه بر تعداد حداقل گمانه ها حفر می شود.
9-2. در ویرایش 1392 در بخش روش های حفاری گمانه، حفاری شستشویی (واش بورینگ- که عمدتاً در آزمایشگاه های خاک و بتن در کرج به کار گرفته می شود) در ماسه، لای، رس و همچنین مخلوط شن و ماسه بدون قلوه سنگ را قابل قبول می داند. در مبحث هفتم مقررات ملی ساختمان ویرایش 1400 مطلبی در خصوص حفاری شستشویی عنوان نشده است.
10-2. از دیگر موارد اشاره شده در فصل دوم از مبحث هفتم مقررات ملی ساختمان ویرایش 1400، ارائه شماره استانداردهای برخی از آزمایش های مکانیک خاک و آزمون های برجا در متن مبحث می باشد.
با مراحل و مدت زمان انجام خدمات آزمایشگاه خاک و بتن در کرج بیشتر آشنا شوید.
3. تغییرات در سایر فصول
در سایر فصول این مبحث تغییرات کمتری نسبت به فصل دوم اعمال شده است. در ادامه در قالب جدولی تغییرات انجام شده در سایر فصول مختصراً بیان می شود.
|
بخش مورد بررسی
|
ویرایش 1392
|
ویرایش 1400
|
توضیحات
|
|
عنوان مبحث
|
پی و پی سازی
|
ژئوتکنیک و مهندسی پی
|
-
|
|
تعداد فصول
|
6 فصل
|
7 فصل
|
یک فصل تحت عنوان "ژئوتکنیک لرزه ای" اضافه شده است
|
|
فصل اول
|
تنها روش های طراحی "تنش مجاز" و "حالت حدی" مجاز می باشد.
|
علاوه بر روش طراحی "تنش مجاز" و "حالت حدی"، "روش عملکردی" نیز مجاز می باشد.
|
-
|
|
فصل سوم
|
در بخش ارزیابی خطر گود، عمق 6 و 20 متر از تراز صفر بعنوان مرزهای خطر گود زیاد و بسیار زیاد در نظر گرفته شدند.
در بخش ارزیابی خطر گود، عمق 0 و 20 متر از زیر پی همسایه بعنوان مرزهای خطر گود زیاد و بسیار زیاد در نظر گرفته شدند.
|
در بخش ارزیابی خطر گود، عمق 4 و 10 متر از تراز صفر بعنوان مرزهای خطر گود زیاد و بسیار زیاد در نظر گرفته شدند.
در بخش ارزیابی خطر گود، عمق 0 و 6 متر از زیر پی همسایه بعنوان مرزهای خطر گود زیاد و بسیار زیاد در نظر گرفته شدند.
|
ویرایش 1400 در خصوص خطر گودبرداری محافظه کارانه عمل کرده است و نسبت به ویرایش 1392، گودهای بیشتری در سطح خطر زیاد و بسیار زیاد قرار می گیرند.
در ویرایش 1400 اکیداً توصیه می شود که از احداث گود با عمق بیش از 20 متر احتراز شود.
|
|
فصل چهارم
|
مقادیر نشست مجاز پی تحت بارگذاری استاتیکی در دو حالت "غیریکنواخت و یکنواخت" در قالب جدول 7-4-2 ارائه شده است.
|
در ویرایش 1400 در جدولی مشابه تنها نشست مجاز پی تحت بارگذاری استاتیکی در حالت "یکنواخت" ارائه شده است و مقادیر مجاز نشست در حالت "غیر یکنواخت" نصف مقادیر مجاز نشست یکنواخت پیشنهاد می شود.
|
علاوه بر تفاوت در مقادیر نشست مجاز، در ویرایش 1400، مقادیر نشست مجاز بر اساس سیستم سازه ای ساختمان واقع بر پی نیز تقسیم شده است. به عبارت دیگر نشست مجاز در ویرایش 1400 متاثر از نوع سازه بالادست نیز می باشد.
|
|
فصل پنج
|
کمترین تغییر ساختاری در این فصل مشاهده می شود.
عموماً تغییرات در این فصل مربوط به تغییر در ضرایب اطمینان است.
|
|
فصل ششم
|
ساختار فصل و مباحث تغییر چندانی نداشته است. در مبحث هفتم ویرایش 1400، روابط تحلیلی در تعیین ظرفیت باربری شمع ها بسط داده می شود و روش های آلفا و بتا در تعیین باربری جدار شمع با جزئیات بیشتری ارائه می شود. استفاده از روش های تحلیل معادله موج برای تعیین ظرفیت باربری، تغییر در ضرایب اطمینان و ارائه ملاحظاتی در خصوص طراحی شمع ها در خاک های مستعد روانگرایی و گسترش جانبی از دیگر موارد اضافه شده در مبحث هفتم ویرایش 1400 می باشد.
|
|
فصل هفتم
|
فصل هفتم با عنوان "ژئوتکنیک لرزه ای" در مبحث هفتم مقررات ملی ساختمان ویرایش 1400 با موضوعیت مباحث لرزه ای ژئوتکنیک (که بیشتر برگرفته از آیین نامه 2800 می باشد) اضافه گردید. این فصل در بردارنده ملاحظات لرزه ای از قبیل: تعیین زلزله طرح و اثرات ساختگاهی، روانگرایی و مخاطرات مرتبط با آن، زمین لغزش و مخاطره گسلش سطحی می باشد.
|
جهت آشنایی با نوع و تیپ خاک در بخش های مختلف کرج، مقاله "نوع و تیپ خاک کرج" را مطالعه نمایید.
4. مراجع
مبحث هفتم مقررات ملی ساختمان، ویرایش سوم 1392، دفتر تدوین مقررات ملی ساختمان، انتشارات نشر توسعه عمران
مبحث هفتم مقررات ملی ساختمان، ویرایش چهارم 1400، دفتر تدوین مقررات ملی ساختمان، نسخه غیر قابل انتشار
محمد شعاری شعار، 1395، نگاه تفسیری و بررسی ابهامات مبحث 7 مقررات ملی ساختمان ویرایش دوم، چهارمین کنگره بین المللی مهندسی عمران، معماری و توسعه شهری
میثم مظلوم، 1401، کلیپ آموزشی در سایت آپارات به آدرس: https://b2n.ir/k65405